Pracownik ma dość – rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym

pracownik ma dość rozwiązanie umowy o pracę nadużycia

Rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić przez złożenie oświadczenia jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia. Zarówno pracownik, jak i pracodawca mają prawo do jednostronnego, bezzwłocznego zakończenia umowy o pracę w przypadkach określonych w Kodeksie pracy.

Zgodnie z artykułem 55 § 1¹ Kodeksu pracy pracownik może rozwiązać umowę w trybie natychmiastowym – to jest bez wypowiedzenia – w przypadku, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Przesłanki

Przyczynami uzasadniającymi rozwiązanie przez pracownika umowy z pracodawcą w tym trybie są naruszenia o charakterze ciężkim, czyli takie zachowanie pracodawcy, które powoduje istotne zagrożenie interesów pracownika bądź powoduje uszczerbek takiego interesu. Zagrożenie interesów lub uszczerbek może dotyczyć zarówno dóbr materialnych, np. wypłaty należnego wynagrodzenia, jak i niematerialnych, np. zdrowia i życia oraz pozostałych dóbr osobistych. Wina pracodawcy może być umyślna, jak i nieumyślna, np. w postaci rażącego niedbalstwa. Ponadto, pracodawca odpowiada również na zasadzie ryzyka: jeżeli pracodawca nie wypłaca należnego pracownikowi wynagrodzenia, bo nie ma z czego, to żaden z zatrudnionych nie może ponosić konsekwencji ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej przez zatrudniającego ich przedsiębiorcę. Brak winy po stronie osób reprezentujących pracodawcę również nie stanowi usprawiedliwienia: to na nich spoczywa obowiązek reagowania na wszelkie nieprawidłowości i to na nich spoczywa odpowiedzialność za dobro pracodawcy. Obowiązek dbałości o dobro pracodawcy polega również na eliminowaniu zagrożeń dla zatrudnianych przez niego pracowników. Takim zagrożeniem dla dobra pracowników jest m.in. mobbing.

Umowa o pracę

Najważniejszym źródłem obowiązków pracodawcy względem pracownika jest zawarta pomiędzy stronami umowa o pracę. Postanowienia umowy o pracę nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.

Obowiązkiem pracodawcy wynikającym z zawartej umowy o pracę jest stworzenie możliwości świadczenia pracy: dopuszczenie pracownika do umówionej pracy, udostepnienie mu stanowiska pracy, wyposażenia w niezbędne narzędzia pracy. W przypadku telepracowników, pracodawca jest zobowiązany do dostarczenia bezpiecznego sprzętu albo pokrycia kosztów związanych z jego zakupem, montażem, serwisem czy eksploatacją.

Wypłata wynagrodzenia

Pracodawca narusza swoje obowiązki wobec pracownika w sposób ciężki, jeżeli nie wypłaca pracownikowi w całości lub w części wynagrodzenia za pracę w ustalonym w terminie. Zgodnie z orzecznictwem, naruszeniem przez pracodawcę obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę, jest niewypłacenie wynagrodzenia w ogóle, opóźnienie w wypłacaniu wynagrodzenia, jeśli skutkuje to poważnymi konsekwencjami dla pracownika, wypłata wynagrodzenia w niepełnej wysokości, tj. bez określonego składnika czy bez uwzględnienia wzrostu wynagrodzenia, obniżanie wysokości wynagrodzenia przez dokonywanie bezpodstawnych potrąceń, wypłacanie wynagrodzenia w innej formie niż pieniężna, ustalenie poziomu wynagrodzenia w wysokości niższej niż płaca minimalna lub odmowa podniesienia wysokości wypłaty do takiego poziomu.

Równie ciężkim naruszeniem obowiązków pracodawcy jest niewypłacenie pracownikowi należności z tytułu podróży służbowej, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, czy wypłaty za pracę w godzinach nadliczbowych wraz z przysługującymi z tego tytułu dodatkami, w tym za pracę w niedzielę i święta oraz w porze nocnej.

Naruszenie to następuje co miesiąc w terminie wypłaty wynagrodzenia. Pracodawca narusza w ten sposób swój podstawowy obowiązek z winy umyślnej nawet, jeśli brak środków na wynagrodzenie dla pracowników został spowodowanymi przyczynami przez niego niezawinionymi.

Pracownik nie przychodzi do pracy z sentymentu, tylko w celu wywiązania się z zawartej z pracodawcą umowy: wykonuje pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W zamian za to, na podstawie zawartej umowy o pracę pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem i z tej umowy musi się wywiązać, bo inaczej pracownik nie będzie miał z czego żyć; podobnie jak jego rodzina.

Podstawowe obowiązki

Do podstawowych powinności pracodawcy należą te wymienione w art. 94 Kodeksu pracy, wśród których należy zwrócić uwagę na obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnieniu, zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, stosowania obiektywnych i sprawiedliwych ocen pracowników oraz wyników ich pracy oraz na obowiązek wpływania na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Zasady prawa pracy

Podstawowe obowiązki pracodawcy wynikają również z kodeksowych zasad prawa pracy, wśród których należy wymienić: obowiązek poszanowania dóbr osobistych pracownika, respektowania równych praw pracowników wypełniających takie same obowiązki, przestrzegania zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu, wypłaty wynagrodzenia zgodnie z obowiązującymi przepisami, zapewnienia pracownikowi możliwości realizacji prawa do wypoczynku, ułatwienia podnoszenia kwalifikacji i wreszcie obowiązek przeciwdziałania mobbingowi.

Dobra osobiste

Ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracodawcy są działania naruszające godność pracownika, w tym wszelkie odwetowe działania pracodawcy zmierzające do zdyskredytowania oraz godzące w dobra osobiste pracownika. Pracownik to przede wszystkim człowiek, jego dobra osobiste podlegające ochronie zostały wymienione w katalogu otwartym zawartym w art. 23 Kodeksu cywilnego i są to: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Naruszenia dokonywane przez pracodawcę lub osoby go reprezentujące, a także innych pracowników to: naruszenie nietykalności osobistej, np. szturchanie, wbijanie palca w bok, łapanie za łokieć, popychanie, użycie przemocy fizycznej: uderzenia w twarz, ciągniecie za ubranie, ściągniecie siłą z drabiny, rzucenie pracownikiem o ścianę, popchnięcie na meble, uderzenie taczką z dokumentami po głowie, rzucenie nożyczkami w twarz; przemoc psychiczna wobec pracownika: obrażanie, wyszydzanie, szykanowanie, bezpodstawne posądzanie o przestępstwo lub wykroczenie (pomówienie), oskarżanie o picie alkoholu w pracy, czy wręcz o alkoholizm.

Ciężkimi naruszeniami obowiązków pracodawcy są również: mobbing, stalking, molestowanie i molestowanie seksualne, a także wszelkiego rodzaju naruszenia prawa pracownika do prywatności: ujawnianie wysokości wynagrodzenia pracownika, zajęcia konta przez komornika, ujawnianie i nierzadko naśmiewanie się z choroby, na jaką zapadł pracownik, zastosowanie bezprawnego monitoringu, nieuzasadnionych i bezprawnych form kontroli. Ciężkim naruszeniem jest również naruszanie ograniczeń w zakresie ochrony danych osobowych pracownika, dotyczących pozyskiwania, przetwarzania, przekazywania i ujawniania danych osobowych, w szczególności danych sensytywnych nie tylko innym pracownikom z zakładu pracy, ale także na zewnątrz, w celu zaszkodzenia pracownikowi.

Równe traktowanie

Zasada równego traktowania pracowników stanowi ustawowy obowiązek i nakłada na pracodawcę obowiązek równego traktowania pracowników bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy. Katalog tych naruszeń również jest otwarty.

Naruszeniem tej zasady jest pomijanie pracownika w awansach oraz przy przyznawaniu nagród i premii, niesprawiedliwe ukształtowanie warunków pracy, np. kierowanie tylko do prac najcięższych, ciągłe odmowy delegowania na szkolenia w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych – beż żadnej uzasadnionej przyczyny, szykanowanie pracownika ze względu na jego orientację seksualną, wyznanie lub jego brak, czy poglądy polityczne.

Klasycznym przykładem naruszenia tej zasady jest ukształtowanie wynagrodzenia w taki sposób, że pracownik wykonujący taką samą pracę jak inni, ma najniższą pensję czy – tak jak w administracji – w dolnej granicy widełek.

Nie należy również zapominać, że molestowanie i molestowanie seksualne należą do najbardziej dotkliwych i uwłaczających godności pracownika, również uznanych przez ustawodawcę za przejaw zachowań naruszających zasadę równego traktowania.

BHP

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy stanowi wyraz ochrony najważniejszych wartości, to jest zdrowia i życia. Naruszeniem tego obowiązku jest dopuszczenie czy wręcz nakazanie pracownikowi wykonywania pracy w warunkach zagrażających zdrowiu i życiu, np. polecenie służbowe sprzątania przez pracowników toksycznej substancji, która wylała się na terenie zakładu pracy, czy praca przy wyłączonych czujnikach stężenia toksycznych gazów. Praca przy urządzeniach wadliwych, niebezpiecznych, np. kable elektryczne, na których stopiła się izolacja, czy praca przy krajalnicy, w której nóż elektryczny nie ma osłony, bo „odpadła”. Brak środków ochrony osobistej, np. okularów ochronnych, rękawic, czy odpowiednich butów zabezpieczających stopy przed zmiażdżeniem.

Wypoczynek

Prawo do wypoczynku gwarantują przepisy prawa pracy dotyczące planowania czasu pracy, przestrzegania go i rozliczania, a także planowania i rozliczania urlopów. Naruszeniem obowiązków pracodawcy w tym zakresie jest uporczywe przekraczanie norm dobowych i tygodniowych czasu pracy, nieprzestrzeganie norm w zakresie zatrudniania w godzinach nadliczbowych, które powinny być wyjątkiem, a nie normą, naruszanie obowiązków związanych z prawem pracownika do odpoczynku, lekceważenie zakazu pracy w dni wolne od pracy, odmowa udzielenia urlopu, obniżanie wymiaru przysługującego pracownikowi urlopu, wydzielanie, kiedy pracownik może wziąć urlop i w jakim wymiarze, nieuzasadnione odwoływanie z urlopu wypoczynkowego, odmowa zwrotu poniesionych kosztów, kiedy już bezpodstawnie odwołany z urlopu pracownik stawił się w pracy.

Czas pracy

Pracodawca ma obowiązek prowadzenia dokumentacji pracowniczej, w tym ewidencji czasu pracy i to rzetelnie. Naruszeniem tego obowiązku jest zaniechanie prowadzenia tej dokumentacji, prowadzenie nierzetelne: czasem jest prowadzona, a czasem nie, część dokumentacji jest, a części nie ma; fałszowanie dokumentacji: w celu ukrycia pracy w nadgodzinach, w dni wolne od pracy, w święta i w nocy, fałszowanie wniosków urlopowych: liczba dni urlopowych jaka należy się pracownikowi została wykorzystana, podczas gdy pracownik na tym urlopie wcale nie był; niszczenie dokumentacji oraz jej zagubienie.

Pozostałe przesłanki

Pozostałe naruszenia, które uzasadniają rozwiązanie umowy przez pracownika w trybie natychmiastowym to: wymierzanie bezzasadnych kar dyscyplinarnych, wymierzanie kar nieznanych ustawie, stosowanie odpowiedzialności materialnej pracowników w sposób sprzeczny z przepisami, polecenie wykonywania pracy wykraczającej poza obowiązki pracownika, wydawanie poleceń sprzecznych z prawem, stosowanie niesprawiedliwych, nieobiektywnych kryteriów ocen, zarządzanie przez konflikt, tj., wzajemne szczucie na siebie pracowników, zmuszanie do donosicielstwa i wspieranie go, wprowadzanie zawyżonego współzawodnictwa prowadzącego do „wyścigu szczurów”, czy nadmiernie wyśrubowanych wymagań związanych z dążeniem pracodawcy do osiągania coraz większego zysku: przeciążanie pracą, nierealistyczne wymagania, cele nie do osiągnięcia.

Naruszenia rodzące odpowiedzialność karną to zaniechanie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Ciężkim naruszeniem obowiązków pracodawcy jest również nieprzekazanie w terminie informacji o dochodach dla celów podatkowych oraz nieopłacenie składek na ubezpieczenie komercyjne, w wyniku czego pracownik został pozbawiony świadczeń.

Radca prawny; przygotowuje sie do pracy doktorskiej za zakresu mobbingu. Praktyk i specjalista w zakresie przeciwdziałania mobbingowi, którego sama doświadczyła. Prowadzi szkolenia i wdraża skuteczną politykę antymobbingową u pracodawców. Udziela również wsparcia merytorycznego i psychicznego zarówno pracownikom, jak i pracodawcom oskarżanym o mobbing. Prowadzi kampanię uświadamiającą i popularyzujacą politykę antymobbingową. Skuteczna w działaniu. Wygrała wszystkie postępownia przeciwko swoim prześladowcom. Specjalnie dla czytelników Briefu dzieli się swoim doświadczeniem zawodowym i praktyczną wiedzą na ten temat.

Joanna Koczaj-Dyrda