Publicis Groupe: W pierwszym kwartale 2021 r. wydatki reklamowe w internecie wzrosły o 17,5% i przewyższyły budżety telewizyjne [BADANIE]

reklama w internecie

Wartość rynku reklamowego w Polsce w pierwszym kwartale 2021 r. wyniosła 2,2 mld zł, co oznacza wzrost o 2% w porównaniu do analogicznego okresu ub.r.

  • Reklamodawcy przenoszą budżety do internetu
  • Internet zwiększył swój udział w rynku do 44,2%
  • Udział telewizji i internetu wzrósł z 82,4% w 2019 do 86,9% w br.
  • Wartość wydatków na reklamę telewizyjną spadła o 1,3%, czyli o 11,7 mln zł
Raport Publicis Group
Źródło: Publicis Gorupe

Sektory reklamowe

W pierwszym kwartale 2021 r. rynek reklamy w Polsce zwiększył wartość o 2% względem roku poprzedniego. Osiem sektorów zintensyfikowało swoje inwestycje reklamowe oraz osiem zmniejszyło. Najmocniej wolumentowo wzrosły wydatki na reklamę w największym sektorze, czyli handlu – o 19,5%, czyli o 66,5 mln zł. Istotnie więcej wydali także reklamodawcy z sektorów: pozostałe (+21%), telekomunikacja (+15%) oraz sprzęty domowe, meble i dekoracje (+25,2%). Największe wolumenowe spadki wygenerowało pięć sektorów: produkty farmaceutyczne i leki; higiena i pielęgnacja; media; finanse oraz podróże i turystyka, hotele i restauracje.  W branży farmaceutycznej wydatki reklamowe mocno ograniczyły USP Zdrowie oraz Aflofarm. Wśród firm kosmetycznych największe spadki zaobserwowaliśmy w przypadku L’Oreal, Coty oraz Nesperta.

W branży finansowej wydatki reklamowe bardzo mocno ograniczyły instytucje pożyczkowe, takie jak Wonga i Provident. Wśród banków największą redukcję zaobserwowaliśmy w przypadku PEKAO, Alior Bank czy też BNP Paribas. Sektor mediowy bardzo mocno odczuwa brak wydatków dystrybutorów filmów takich jak: Kino Świat, Monolith Films czy United International Pictures.

Raport Publicis Groupe
Źródło: Publicis Groupe

Kanały komunikacji

Po trzech miesiącach 2021 r. spadki zanotowały wszystkie media z wyjątkiem internetu i radia. Reklama online wygenerowała budżet większy aż o 17,5%. Wydatki w radiu wzrosły o 0,5%, zaś w telewizji spadły o 1,3%. Zdecydowanie mocniejsze spadki zanotowały pozostałe media. Dzienniki i magazyny straciły odpowiednio 31,8% oraz 34,2%. Budżety na reklamę zewnętrzną spadły o 35%, zaś kina nie wygenerowały w pierwszym kwartale żadnych przychodów reklamowych, ponieważ były zamknięte. Analizując wolumen, budżety internetowe wzrosły o 143 mln zł. Redukcja wydatków w spadkowych mediach wyniosła łącznie ponad 100 mln zł. Wolumenowo najwięcej stracił outdoor – reklamodawcy wciąż nie mogą przekonać się do powrotu na nośniki zewnętrze i przenoszą budżety do internetu.

Raport Publicis Groupe
Źródło: Publicis Groupe
Raport Publicis Groupe
Źródło: Publicis Groupe

Wartość wydatków na reklamę internetową (nie uwzględniając ogłoszeń) wzrosła po trzech miesiącach 2021 r. o 17,5%, czyli o 142,7 mln zł więcej niż przed rokiem. Dzięki tak dobremu wynikowi, internet wyprzedził telewizję i zajął pierwsze miejsce w mediamiksie w Polsce. Rosły wszystkie formy reklamy, w tym także social media, który mocno odczuły kryzys w marcu i kwietniu 2020. Według sprawozdania finansowego, przychody reklamowe Facebooka w Europie w pierwszym kwartale 2021 r. wzrosły o 52,7% i wyniosły 6,4 mld USD, podczas gdy w tym samym okresie poprzedniego roku było to 4,2 mld USD. Podobne dynamiki notuje także Google. Po trzech miesiącach przychody z YouTube ads wzrosły o 48,7%, zaś przychody z segmentu Search and other wzrosły o 30% do poziomu 32 mld USD (globalnie).

Raport Publicis Groupe
Źródło: Publicis Groupe

Wartość budżetów telewizyjnych spadła w pierwszym kwartale 2021 r. o 11,7 mln zł, czyli 1,3%. Mimo lekkiego spadku, reklama telewizyjna bardzo dobrze radzi sobie w nowej pandemicznej rzeczywistości. Po załamaniu wydatków w drugim kwartale 2020 r., rynek zaczął wracać do dobrej kondycji sprzed pandemii. Reklamodawcy dostosowali swoją komunikację do sytuacji i mimo obostrzeń i osłabienia koniunktury, nie ograniczają inwestycji w reklamę telewizyjną. Szczególnie zaciętą walkę o klientów obserwujemy w handlu. Sektor ten wydał po trzech miesiącach 2021 r. aż o 51,3 mln zł więcej niż przed rokiem. Duże wzrosty budżetów odnotowaliśmy w przypadku takich firm jak Euro RTV AGD, Grupa OLX czy Media Expert.

Po trzech miesiącach 2021 r. wartość budżetów radiowych wyniosła 162,2 mln zł i wzrosła o 0,5% względem analogicznego okresu poprzedniego roku. Początek roku był dla radia bardzo słaby – w styczniu wydatki spadły o 16,3%, czyli o 8,9 mln zł. Stratę z nawiązką udał się odrobić w lutym i marcu, kiedy to budżety wzrosły o niemal 10 mln zł.

Po trzech miesiącach 2021 r. wpływy reklamowe operatorów reklamy zewnętrznej spadły o 35% czyli 33,8 mln zł. Po załamaniu rynku w drugim kwartale 2020, reklamodawcy wciąż nie mogą przekonać się do powrotu z budżetami do outdooru. Lekką poprawę widać w marcu – wydatki spadły tylko o 21%, podczas gdy w poprzednich miesiącach redukcje inwestycji oscylowały na poziomie 40%.

W pierwszym kwartale 2021 roku wielkość budżetów alokowanych w gazetach i magazynach spadła odpowiednio o 31,8% oraz 34,2%. Pandemia przyspieszyła trend odpływu budżetów reklamowych z prasy do internetu. Dzienniki straciły mniej niż magazyny, dzięki dużym wydatkom takich reklamodawców jak Uniqa Insurance Group, Fiat, Allegro czy Polski Fundusz Rozwoju. Czołówkę reklamodawców w magazynach po trzech miesiącach 2021 r. tworzyli: firma Zimbago, zajmująca się sprzedażą wysyłkową oraz producenci suplementów diety Asepta i New Nordic.

Od 12 marca kina przestały generować przychody ze względu na decyzję rządu o czasowym zawieszeniu działalności placówek kultury. Kina działając na nowych zasadach, mogły być ponownie otwierane od 6 czerwca. Wszystkie sieci kinowe zdecydowały, iż otworzą się w późniejszym terminie. Sieć Helios wystartowała na początku lipca, zaś Multikino i Cinema City w całej Polsce dopiero 22 lipca. Kina ponownie zostały zamknięte 7 listopada 2020 r. i mogły otworzyć się 12 lutego 2021 r., jednak duże sieci w ogóle nie wznowiły działalności. Była to słuszna decyzja, ponieważ rząd ponownie zamknął kina 20 marca. Największe sieci kinowe otworzyły swoje sale dopiero pod koniec maja, oznacza to, że przez pięć miesięcy bieżącego roku nie wygenerowały one praktycznie żadnych przychodów reklamowych.

Udział mediów w przychodach z reklamy

W konsekwencji różnej dynamiki zmian poszczególnych klas mediów, zmienia się ich udział w rynku. Po trzech miesiącach istotnie wzrosła jedynie wartość inwestycji w reklamę internetową. Dlatego też internet mocno zwiększył swój udział w mediamiksie i przewyższył wydatki na telewizję. W analizowanym okresie odsetek budżetów przeznaczanych na internet wyniósł 44,2% (+5,8 pkt proc.), podczas gdy udział reklamy telewizyjnej spadł o 1,4 pkt proc. z 44% do 42,6%. Pozostałe media zmniejszyły swój udział w mediamiksie. Dużo straciły kina oraz outdoor – odpowiednio 1,2 pkt proc. oraz 1,7 pkt proc.

Raport Publicis Groupe
Źródło: Raport Publicis Groupe

Iwony Jaśkiewicz-KunderaKomentarz Iwony Jaśkiewicz-Kundery, Chief Investment Officera Publicis Groupe: 

Wartość rynku reklamowego w Polsce w pierwszym kwartale 2021 r. wyniosła niemal 2,2 mld zł, co oznacza wzrost o 2%. Słabszymi miesiącami pod kątem dynamiki były styczeń i luty. W marcu dynamika wzrostu wyniosła aż 6,3%, ze względu na niższą bazę w poprzednim roku. Pierwszy lockdown został wprowadzony w połowie marca 2020 r., co przełożyło się na załamanie koniunktury i możliwie szybkie ograniczenie wydatków reklamowych. 

W ciągu pierwszego kwartału 2021 r. spadki zanotowały wszystkie media z wyjątkiem internetu i radia. Reklama online wygenerowała budżet w wysokości 956 mln zł i osiągnęła dynamikę na poziomie 17,5%. Tym samym wartość reklamy online była wyższa od wartości reklamy w telewizji o 34 mln zł  Wydatki w radiu wzrosły o 0,5%, zaś w telewizji spadły o 1,3%. Zdecydowanie mocniejsze spadki zanotowały pozostałe media. Dzienniki i magazyny straciły odpowiednio 31,8% oraz 34,2%. Budżety na reklamę zewnętrzną spadły o 35%, zaś kina nie wygenerowały w pierwszym kwartale żadnych przychodów reklamowych, ponieważ wciąż były zamknięte. 

Osiem sektorów zintensyfikowało swoje inwestycje reklamowe oraz osiem zmniejszyło. Najmocniej wolumenowo wzrosły wydatki na reklamę w największym sektorze, czyli handlu – o 19,5%.  Istotnie więcej wydali także reklamodawcy z sektorów: pozostałe (+21%), telekomunikacja (+15%) oraz sprzęty domowe, meble i dekoracje (+25,2%). Największe wolumenowe spadki wygenerowało pięć sektorów: produkty farmaceutyczne i leki; higiena i pielęgnacja; media; finanse oraz podróże i turystyka, hotele i restauracje.  

Zgodnie z prognozami ekspertów, na początku 2021 roku nastąpiła trzecia fala pandemii. Szczyt zachorowań w Polsce miał miejsce na przełomie marca i kwietnia. Zarówno w kraju, jak i na świecie reakcja na wzrost zachorowań nie była już tak nerwowa jak na początku pandemii. Z jednej strony rządzący bali się efektów ekonomicznych ponownego zamknięcia gospodarek, z drugiej strony zostały wyciągnięte wnioski z pierwszej fali pandemii. Jeśli chodzi o konsumentów i rynek reklamy, można powiedzieć, iż nastąpiło pewne oswojenie z nową sytuacją. 

Trzecia fala pandemii pomimo, że była najmocniejsza nie wypłynęła negatywnie na rynek reklamy. Reklamodawcy nie wycofywali budżetów tak jak to miało miejsce w roku ubiegłym, w szczególności na początku pandemii. Perspektywy na kolejne miesiące są bardzo dobre. Estymujemy, że w całym roku 2021 wydatki reklamowe w Polsce wzrosną o 8,5%. W kolejnych miesiącach będziemy obserwować wzrosty we wszystkich mediach za wyjątkiem dzienników i magazynów. 


Źródło: Publicis Groupe

Brief.pl - jedno z najważniejszych polskich mediów z obszaru marketingu, biznesu i nowych technologii. Wydawca Brief.pl, organizator Rankingu 50 Kreatywnych Ludzi w Biznesie.

BRIEF

Publicis Groupe: W drugim kwartale bieżącego roku reklamodawcy wydali niemal o 1/3 mniej niż przed rokiem. W całym półroczu spadek wydatków wyniósł 15,3%

reklama w Polsce

Wartość rynku reklamowego w Polsce w pierwszym półroczu 2020 r. wyniosła 4 mld zł, co oznacza spadek o 15,3%. Redukcja wydatków reklamowych o 27,9% w drugim kwartale to najgorszy wynik w historii.

  • Wydatki na reklamę internetową wzrosły dzięki dobremu pierwszemu kwartałowi
  • Internet zwiększył swój udział w rynku do 42,3%, w drugim kwartale udział internetu w mediamiksie po raz pierwszy w historii był wyższy od udziału telewizji
  • Wartość wydatków na reklamę telewizyjną spadła aż o 21%, czyli o 456 mln zł
Wartość rynku reklamowego
źródło: Publicis Groupe

SEKTORY REKLAMOWE

Po dwóch kwartałach 2020 r. rynek reklamy w Polsce zmniejszył wartość o 15,3% względem roku poprzedniego. Czternaście sektorów zredukowało swoje inwestycje reklamowe, a jedynie dwa zintensyfikowały. Wydatki na reklamę wzrosły w dwóch najmniejszych sektorach: komputery i audio video (+9,8%) oraz produkty do użytku domowego (+1,3%). Największe wolumenowe spadki wygenerowały trzy sektory: finanse, żywność i motoryzacja. W branży finansowej wydatki reklamowe bardzo mocno ograniczyły instytucje pożyczkowe, tj. Vivus, Provident czy Creamfinance. Wśród banków największą redukcję zaobserwowaliśmy w przypadku Credit Agricole, Nest Bank czy też BNP Paribas. Za spadki w sektorze żywność w głównej mierze odpowiedzialne były redukcje budżetów w kategoriach takich jak czekoladki i bombonierki; ciasta, ciastka, batony; lody oraz przekąski. Jeśli chodzi o reklamodawców, dużo mniej niż przed rokiem wydali Ferrero, Unilever, Wawel Kraków, Wedel. W branży motoryzacyjnej wydatki reklamowe najmocniej ograniczyły marki samochodów osobowych, m in.: Skoda, Seat, Toyota, Opel, Fiat. Kategoria stacje benzynowe zanotowała wzrost, dzięki dużym wydatkom PKN Orlen oraz Grupy Lotos.

Wydatki poszczególnych sektorów reklamowych
źródło: Publicis Groupe

KANAŁY KOMUNIKACJI 

W pierwszym półroczu spadki zanotowały wszystkie media z wyjątkiem internetu. Reklama online wygenerowała nieznacznie większy budżet, bo o 0,2%. Telewizja i radio straciły odpowiednio 21,0% oraz 13,6%, zaś dzienniki i magazyny 29,9% i 35,3%. Najsilniejszą ujemną dynamikę zanotowały kina – wydatki reklamowe niższe o 60,3% to efekt decycji rządu o czasowym zawieszeniu działalności kin od 12 marca. W drugim kwartale kina były zamknięte. Analizując wolumen, najwięcej straciła telewizja – załamanie rynku w drugim kwartale spowodowało, że przychody stacji telewizyjnych łącznie po sześciu miesiącach były niższe aż o 456 mln zł względem poprzedniego roku.  

Zmiany wartości reklamy
źródło: Publicis Groupe
Dynamika zmian
źródło: Publicis Groupe

Wartość wydatków na reklamę internetową (nie uwzględniając ogłoszeń) wzrosła w okresie od stycznia do czerwca o 0,2%, dając wynik ponad 1,7 mld zł., czyli jedynie o 3,2 mln zł więcej niż przed rokiem. W drugim kwartale bieżącego roku pierwszy raz w historii internet zanotował spadek wydatków reklamowych (-5,5%). W czasie lockdownu konsumpcja internetu wyraźnie wzrosła, jednak cięcia budżetów reklamowych dotknęły nawet digital. Spadki były zdecydowanie mniejsze niż w innych mediach, dlatego internet wyraźnie umocnił swoją pozycję na rynku reklamy, a w drugim kwartale miał większy udział w mediamiksie niż telewizja. Kryzys wywołany przez COVID-19 przerwał kilkuletni trend wzrostowy wielu wydawców internetowych. Redukcje budżetów zaobserwowaliśmy także w przypadku dotychczasowego lidera wzrostu, czyli Facebooka.

internet - udział kategorii digital
źródło: Publicis Groupe

Wartość budżetów telewizyjnych spadła po sześciu miesiącach 2020 r. o 455,6 mln zł, czyli 21%. Średni czas oglądania telewizji mocno wzrósł w kwietniu i maju, z powodu zamknięcia szkół, placówek kultury, restauracji, usług oraz odwołania imprez masowych. Najmocniej wzrosła oglądalność kanałów dla dzieci oraz kanałów informacyjnych. Niestety za wzrostem oglądalności nie poszły budżety reklamowe. Mimo dobrej oglądalności liczba wygenerowanych ratingów spadła o 13,3% (spoty, EqGRP 16-49). Zarówno w kwietniu, jak i maju nadawcy telewizyjni mieli problem z wypełnieniem bloków reklamowych, nawet w przypadku kanałów TOP4. Po ogłoszeniu lockdownu wielu reklamodawców zdecydowało się na obniżenie budżetów albo anulowanie całych kampanii. W drugim kwartale przychody reklamowe nadawców telewizyjnych spadły aż o 35,4%.

W analizowanym okresie wszystkie sektory ograniczyły swoje wydatki reklamowe. Jeśli chodzi o wolumen, najsilniej spadły inwestycje sektorów: żywność (-87 mln zł, dynamika -24,2%), finanse (-83 mln zł, przy dynamice -48,1%) oraz motoryzacja (-50,2 mln zł, dynamika -38,6%).

Po sześciu miesiącach 2020 r. wartość budżetów radiowych wyniosła 292,4 mln zł i spadła o 13,6% względem analogicznego okresu poprzedniego roku. W drugim kwartale radio mocno odczuło skutki pandemii. Wydatki reklamowe zostały zredukowane o 43% w kwietniu i 36% w maju. Wybuch pandemii i wprowadzenie lockdownu przełożyło się na anulację bądź przesunięcie wielu kampanii. W okresie od stycznia do czerwca jedynie cztery sektory zwiększyły wydatki w radiu. Bardzo pozytywnie zakoczyła branża finansowa, która wydała o 1,7 mln zł więcej niż prze rokiem (+14,3%). Ponadto inwestycje reklamowe zintensyfikowały: produkty farmaceutyczne i leki, komputery i audio video oraz produkty do użytku domowego. Najsilniejszy negatywny wpływ na rynek radiowy miały dwa sektory: motoryzacja (-11,1 mln zł, dynamika -25,2%) oraz czas wolny (-7,8 mln zł, przy dynamice -50,9%).

Po dwóch kwartałach 2020 r. wpływy reklamowe operatorów reklamy zewnętrznej spadły o 44,8% czyli o 113,1 mln zł. Drugi kwartał był dla OOH największym kryzysem w historii powadzenia monitoringu. Z rynku zniknęło ponad 2/3 budżetów. Po wprowadzeniu ograniczeń dotyczących przemieszczania się, w połowie marca nośniki reklamy zewnętrznej straciły dużą część widowni i reklamodawcy zaczęli odwoływać kampanie. Jeśli chodzi o sektory, największą redukcję inwestycji reklamowych odnotowaliśmy w przypadku branży mediowej (-22,1 mln zł; dynamika -65,5%). Jest to przede wszystkim efekt cięć budżetów dystybutorów filmów: Kino Świat, Next Film czy UIP. Inne sektory, które zredukowały inwestycje w reklamę zewnętrzną to: żywność (16,2 mln mniej, przy dynamice -62,0%); handel (12,2 mln mniej, dynamika -32,2%); napoje i alkohole (9,4 mln mniej, dynamika -62,8%), czas wolny (mniej o 7,9 mln, przy dynamice -51,2%).

Wydatki w magazynach po sześciu miesiącach br. były o 50 mln zł niższe niż rok wcześniej (dynamika -35,3%). Sektorem, który stracił najwięcej okazała się higiena i pielęgnacja. Branża wydała w magazynach 11,7 mln mniej niż w 2019 (dynamika -46,4%). Sporo, bo odpowiednio 8,0 mln zł (dynamika -44,7%) i 6,5 mln zł (dynamika -29,5%), straciły także ważne dla medium sektory odzież i dodatki oraz produkty farmaceutyczne i leki. W głównej mierze za spadki odpowiedzialne są redukcje budżetów takich firm jak Ziaja, Aflofarm, Dax Cosmetics w sektorze higiena i pielęgnacja; oraz Vistula Group i Apart w sektorze odzieży i dodatków, a także Hasco-Lek w sektorze produkty farmaceutyczne, leki. Wydatki w dziennikach spadły ogółem o 29,9%, czyli o 24,8 mln zł. Najsilniejsze redukcje budżetów zaobserwowaliśmy w kwietniu i maju. Kolejny kwartał z rzędu największy udział w spadku medium miał sektor produkty farmaceutyczne i leki. Jego inwestycje w prasie codziennej skurczyły się po sześciu miesiącach o 5,2 mln złotych (dynamika -61%). Słabo wypadł także sektor czas wolny – 5,9 mln złotych mniej (dynamika -67,4%). W pierwszym półroczu jedynie jeden sektor wydał więcej niż przed rokiem. Sektor higiena i pielęgnacja zainwestował w reklamę nicałe 100 tys. więcej (+10,1%). Dzienniki straciły w drugim kwartale mniej niż magazyny, dzięki dużym wydatkom na promocję Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. W drugim kwartale był to największy reklamodawca w prasie codziennej.

Od 12 marca kina przestały generować przychody ze względu na decyzję rządu o czasowym zawieszeniu działalności placówek kultury. Kina działając na nowych zasadach mogły być ponownie otwierane od 6 czerwca. Wszystkie sieci kinowe zdecydowały jednak, iż otworzą kina w późniejszym terminie. W oświadczeniach można przeczytać, że powodem tej decyzji był brak szczegółowych wytycznych sanitarnych oraz niepotwierdzone daty nadchodzących premier filmowych. Bez dobrego repertuaru kina nie były bowiem w stanie generować zysków. Kina nie zostały otwarte w czerwcu, więc w drugim kwartale branża kinowa nie wygenerowała praktycznie żadnych przychodów z reklamy. Jedynie kilka kin sieci Multikino wznowiło działalność 19 czerwca. Sieć Helios otworzyła się na początku lipca, zaś otwarcie kin Multikina i Cinema City w całej Polsce nastąpiło dopiero 22 lipca.

W konsekwencji różnej dynamiki zmian poszczególnych klas mediów zmienia się ich udział w rynku. W pierwszym półroczu wzrosła jedynie wartości inwestycji w reklamę internetową. Dlatego też internet najmocniej zwiększył swój udział w mediamiksie. W samym drugim kwartale pierwszy raz w historii wydatki na internet przewyższyły wydatki na telewizję. W całym półroczu odsetek budżetów przeznaczanych na reklamę online wzrósł aż o 6,5 pkt proc. z 35,8% do 42,3%. Udział reklamy radiowej wzrósł nieznacznie z 7,1% do 7,3%. Pozostałe media zmniejszyły swój udział w mediamiksie. Najwięcej straciła telewizja, której udział spadł o 3,1 pkt proc. z 45,7% do 42,6%.

Udział klas mediów
źródło: Publicis Groupe

Wartość rynku reklamowego w Polsce po pierwszym półroczu 2020 r. wyniosła 4 mld zł, co oznacza spadek o 15,3%, czyli o 725,1 mln zł względem poprzedniego roku. Najsłabszymi miesiącami pod kątem dynamiki były kwiecień i maj – spadki o ponad 30% to efekt tzw. lockdownu oraz kryzysu spowodowanego przez COVID-19. W każdym z tych miesięcy reklamodawcy ograniczyli wydatki o około 300 mln zł. Czerwiec przyniósł poprawę sytuacji, jednak wydatki niższe o 15,4% to wciąż bardzo słaby wynik.

Po sześciu miesiącach 2020 r. spadki zanotowały wszystkie media z wyjątkiem internetu. Reklama online wygenerowała nieznacznie większy budżet, bo o 0,2%. W przypadku pozostałych mediów odnotowaliśmy spadki. Telewizja i radio straciły odpowiednio 21% oraz 13,6%, zaś dzienniki i magazyny 29,9% i 35,3%. Najsilniejszą ujemną dynamikę zanotowały kina – wydatki reklamowe niższe o 60,3% to efekt decycji rządu o czasowym zawieszeniu działalności kin od 12 marca.

Odnosząc się do poszczególnych sektorów obserwujemy, że aż czternaście sektorów zredukowało swoje inwestycje reklamowe, a jedynie dwa zintensyfikowały. Wydatki na reklamę wzrosły w dwóch najmniejszych sektorach: komputery i audio video (+9,8%) oraz produkty do użytku domowego (+1,3%). Największe wolumenowe spadki wygenerowały trzy sektory: finanse, żywność, motoryzacja.

Dane makro dla Polski za kwiecień i maj pokazały skalę kryzysu gospodarczego wywołanego koronawirusem. W kwietniu sprzedaż detaliczna spadła o 22,9%, zaś produkcja przemysłowa o 24,6%. Niespełna dwa miesiące ograniczeń w przemieszczaniu się oraz korzystaniu ze sklepów i usług miały bardzo negatywny wpływ na gospodarkę oraz rynek reklamy. W drugim kwartale 2020 r. wartość produktu krajowego brutto w Polsce spadła o 8,2%. Od czerwca wskaźniki ekonomiczne w Polsce stopniowo wracają do poziomów z poprzedniego roku, jednak jest już pewne, iż bieżący rok będzie najgorszym rokiem dla polskiej gospodarki od początku prowadzenia statystyki PKB (pod kątem dynamiki rdr).

Po kilku miesiącach walki z pandemią sytuacja wydaje się wstępnie opanowana. Świat uczy się życia w nowej rzeczywistości. Polska i inne kraje europejskie wypracowały sposoby zahamowania rozprzestrzeniania się wirusa. Oczywiście liczba zakażeń w Polsce rośnie i ciężko przewidzieć jak pandemia rozwinie się jesienią, jednak wydaje się, że wprowadzenie drugiego lockdownu w całym kraju jest mało prawdopodobne. Ograniczenia, tzw. żółte i czerwone strefy, są raczej lokalne, nakładane na powiaty z największą liczbą zakażeń. Sytuacja wydaje się na tyle opanowana, iż możemy pozwolić sobie na przyjęcie jednego scenariusza dla rozwoju rynku reklamy w Polsce w bieżącym roku.

Zakładamy, że jesienią nie pojawią się nowe ogólnokrajowe ograniczenia i zarówno gospodarka jak i rynek reklamy będą stopniowo się odbudowywać. Przewidujemy, iż od września budżety reklamowe zaczną wracać do poziomów z poprzedniego roku. Oczywiście w skali całego roku rynek reklamy odnotuje największy spadek od 2009 r. Prognozujemy, że w 2020 r. budżety reklamowe zostaną łącznie zredukowane o ponad 850 mln zł, z czego 450 mln zł w telewizji, tym samym wartość rynku reklamy w Polsce spadnie o 8,7%.

Iwona Jaśkiewicz-Kunder, Chief Investment Officera Publicis Groupe Polska 


Źródło: Informacja prasowa Publicis Group

Brief.pl - jedno z najważniejszych polskich mediów z obszaru marketingu, biznesu i nowych technologii. Wydawca Brief.pl, organizator Rankingu 50 Kreatywnych Ludzi w Biznesie.

BRIEF

Publicis Groupe: Wartość rynku reklamy w Polsce w 2019 wyniosła niemal 10 mld zł

wartość rynku reklamowego w Polsce w 2019

Wartość rynku reklamowego w Polsce w 2019 r. wyniosła 9,8 mld zł. Najwyższy wzrost odnotowaliśmy w trzecim kwartale. Łącznie po dwunastu miesiącach wydatki reklamodawców wzrosły o 3,2% - wynika z najnowszej edycji raportu o Rynku Reklamy i Mediów, przygotowanego przez analityków Publicis Groupe.

Wartość rynku reklamowego netto
Wykres 1. Wartość rynku reklamowego netto w latach 2011 – 2019

Sektory reklamowe

Po czterech kwartałach 2019 r. rynek reklamy w Polsce zwiększył wartość o 3,2% względem roku poprzedniego. Jedenaście sektorów zintensyfikowało swoje inwestycje reklamowe, a pięć zredukowało. Najwyższe wolumenowe wzrosty wygenerowały sektory motoryzacja oraz pozostałe. W pierwszym przypadku za wzrost odpowiedzialne były silne kampanie PKN Orlen oraz marek samochodów takich jak Toyota, Fiat i Jeep. Wydatki reklamowe w sektorze pozostałe wzrosły głównie za sprawą kampanii społecznych Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego i Ministerstwa Sprawiedliwości oraz kampanii związanych z wyborami do Parlamentu Europejskiego. Oprócz wydatków branży motoryzacyjnej oraz kampanii społecznych i informacyjnych, wyróżniły się jeszcze trzy inne sektory – czas wolny (+52 mln zł, dynamika +14,5%), podróże i turystyka (+28,4 mln zł, dynamika +11,5%) oraz media (+28,4 mln zł, dynamika +5,8%). Za wzrost w sektorze czas wolny odpowiedzialne były wydatki Totalizatora Sportowego. W branży podróże i turystyka, hotele i restauracje swoje działania marketingowe mocno zintensyfikowały sieci restauracji McDonald’s, Da Grasso, a także biuro podróży Albatros Travel. W branży mediowej istotnie więcej niż w poprzednim roku wydały TVN, Netflix oraz Eleven Sports.

Wartość sektorów reklamowych MLN PLN
Wykres 2. Wydatki poszczególnych sektorów reklamowych, 2019 vs 2018

Kanały komunikacji

W całym 2019 roku spadki zanotowały trzy, zaś wzrosty cztery klasy mediów. Reklama online wygenerowała budżety większe o 10,1%, natomiast reklama kinowa o 7,5%. Wzrosły także wydatki na outdoor (+5,1%) i radio (+2,5%). W przypadku pozostałych mediów odnotowaliśmy spadki. Telewizja zredukowała ujemną dynamikę z 1,8% po pierwszym półroczu do 0,6% na koniec roku. Wydatki w gazetach spadły o 9,8%, zaś w magazynach o 8,5%. Analizując wolumen, budżety internetowe wzrosły aż o 325 mln zł. Redukcja wydatków w spadkowych mediach wyniosła łącznie 72,2 mln zł. Telewizja straciła 26,8 mln zł, natomiast magazyny oraz dzienniki odpowiednio 26,3 i 19 mln zł.

Zmiany wartości reklamy w klasach mediów
Wykres 3. Zmiany wartości reklamy w klasach mediów w latach 2018 – 2019
Dynamika zmiany klas mediów
Wykres 4. Dynamika zmian w klasach mediów, 2019 vs 2018

Wartość wydatków na reklamę internetową (nie uwzględniając ogłoszeń) wzrosła w okresie od stycznia do grudnia o 10,1%, dając wynik ponad 3,54 mld zł. W trzecim i czwartym kwartale nastąpiło wyraźne przyspieszenie na rynku i dynamika wyniosła odpowiednio 12,3% i 11,5%. Łącznie w całym analizowanym okresie reklamodawcy wydali o 325 mln zł więcej niż przed rokiem. Najsłabszym miesiącem był czerwiec – budżety wzrosły jedynie o 4,9% ze względu na fakt, iż w analogicznym okresie poprzedniego roku wydatki napędzały Mistrzostwa Świata w piłce nożnej. Najszybciej rosnącym segmentem rynku reklamy online w 2019 r. było video (+16,7%). Tak wysoka dynamika to w głównej mierze zasługa wzrostu wydatków na reklamę video na Facebooku. Po wyłączeniu przychodów serwisu społecznościowego, wzrost wyniósł 10,7%.

Internet udział kategorii digital
Wykres 5. Udział poszczególnych kategorii reklamy w wydatkach na reklamę digital po czterech kwartałach 2019 r.

Wartość budżetów telewizyjnych spadła po dwunastu miesiącach 2019 r. o 26,8 mln zł, czyli o 0,6%. Dużym problemem telewizji w 2019 r. był spadek czasu oglądania. W całym roku średni ATV spadł o 3% i wyniósł 3 godz. 15 min (16-49). Rozpartując tylko cztery główne anteny, spadek liczby EqGRP (16-49) wyniósł ponad 9%. Porównując rok do roku, szacujemy że średnie CPP wzrosło o 4,6% w czwartym kwartale oraz o 4,2% w całym analizowanym okresie. Szczególnie mocno wzrosły ceny na głównych antenach. Drogie spoty zakupione w cenniku generowały mniej ratingów niż przed rokiem, co przełożyło się na istotnie wyższe CPP.

W analizowanym okresie dziewięć sektorów zwiększyło swoje inwestycje oraz siedem zmniejszyło. Jeśli chodzi o wolumen, najsilniej wzrosły wydatki sektorów: motoryzacja (+29,5 mln zł, dynamika +13,2%), czas wolny (+19,4 mln zł, dynamika +18,1%), produkty farmaceutyczne (+14,9 mln zł, dynamika +1,9%) oraz media (+13,3 mln zł, przy dynamice +9,4%). W sektorach o najwyższej dynamice duże wzrosty budżetów reklamowych zaobserwowaliśmy w przypadku takich firm jak: Volkswagen, Orlen, FCA czy Totalizator Sportowy.

Druga połowa 2019 r. przyniosła na rynku reklamy radiowej radykalną zmianę nastrojów. Po słabym początku roku, w trzecim kwartale wydatki wzrosły aż o 8,1%, zaś w czwartym o 4,4%. Ostatecznie po dwunastu miesiącach wartość rynku wzrosła o 2,5%, do poziomu 752,6 mln zł. Dobra sytuacja nadawców radiowych to przede wszystkim konsekwencja wyższych wydatków reklamodawców z branży motoryzacyjnej m.in.: Volvo Car Polska, Renault Polska, Citroen Polska oraz Hyundai oraz kampanii informacyjnych Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Sprawiedliwości i Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (sektor pozostałe, +20,1 mln zł, dynamika +24,5%).

Po czterech kwartałach 2019 r. wpływy reklamowe operatorów reklamy zewnętrznej wzrosły o 5,1%, czyli o 26,2 mln zł. Po słabym początku roku każdy kolejny kwartał był dla rynku lepszy. W okresie od lipca do grudnia wydatki reklamowe wzrosły aż o 10,4%. W całym analizowanym okresie wpływy segmentu tradycyjnych nośników były wyższe o 3,5% (wolumenowo 14,3 mln złotych). Najsilniej wzrosły wydatki na citylighty (+10,8% więcej niż przed rokiem) – głównie za sprawą systematycznego poszerzania oferty premium. Ten typ nośnika szczególnie cenią sobie przedstawiciele sektorów media oraz żywność. W pierwszym przypadku dużo na citylighty wydali dystrybutorzy filmowi, nadawcy telewizyjni oraz Netflix. Budżety sektora spożywczego były wysokie za sprawą takich reklamodawców takich jak Unilever Polska, Maspex Wadowice czy Ferrero.

Wydatki w magazynach były w 2019 r. o 26,3 mln zł niższe niż rok wcześniej (dynamika 8,5%). Sektorem, który stracił najwięcej okazały się produkty farmaceutyczne i leki. Branża wydała w magazynach aż 12,0 mln mniej niż w 2018 (dynamika -21,4%). Sporo, bo odpowiednio 6,3 mln zł (dynamika -14,0%) i 5,1 mln zł (dynamika -9,4%), straciły też kluczowe dla medium sektory odzież i obuwie oraz higiena i pielęgnacja. Jedną z głównych przyczyn spadków było ograniczenie budżetów Aflofarm Farmacja Polska, który po sporym wzroście nakładów na magazyny w 2018, w kolejnym roku znacznie ograniczył wsparcie.

Wydatki w dziennikach spadły ogółem o 19,0 mln zł. Czwarty kwartał był dla tego sektora najgorszy – reklamodawcy zredukowali budżety o 11,3%. Największy udział w spadku medium miał sektor produkty farmaceutyczne i leki. Jego inwestycje w prasie codziennej skurczyły się po czterech kwartałach o 8,1 mln złotych (dynamika -35,3%). Słabo wypadł także sektor finansowy – 2,9 mln złotych mniej (dynamika -25,8%). Istotne wzrosty budżetów reklamowych odnotowaliśmy jedynie w dwóch sektorach. Więcej o 2,1 mln (dynamika +28,6%) wydał sektor podróże i turystyka, hotele i restauracje, zaś branża motoryzacyjna zainwestowała w reklamę 0,5 mln zł więcej (+6,6%). Czołowym reklamodawcą w dziennikach pozostaje właściciel sieci elektromarketów Euro RTV AGD.

Wpływy reklamowe segmentu kinowego były w całym 2019 o 11,3 mln wyższe niż przed rokiem – tym samym pod kątem dynamiki reklama kinowa zajmuje drugie miejsce wśród wszystkich mediów (+7,5%). Najbardziej wzrosły wydatki sektora podróże i turystyka, hotele restauracje – o 5,2 mln zł (dynamika +112,5%) – głownie za sprawą kampanii sieci restauracji Mc Donald’s. Istotnie więcej niż w 2018 r. wydali także reklamodawcy z sektorów: napoje i alkohole (+3,4 mln zł, dynamika +26,9%), finanse (+3,2 mln zł, dynamika +23,6%), handel (+2,3 mln zł, dynamika +27,4%), odzież i dodatki (+1,8 mln zł, dynamika +60,0%).

Udział mediów w przychodach z reklamy

W konsekwencji różnej dynamiki zmian poszczególnych klas mediów zmienia się ich udział w rynku. Po czterech kwartałach 2019 r. wzrosty wartości wydatków na reklamę internetową, kinową oraz zewnętrzną przekroczyły dynamikę całego rynku. Dlatego też te klasy mediów zwiększyły swój udział w mediamiksie. Odsetek budżetów przeznaczanych na internet wzrósł aż o 2,2 pkt proc. z 33,8% do 36,0%. Udział reklamy kinowej wzrósł z 1,57% do 1,64%, a reklamy zewnętrznej zmienił się z 5,4% do 5,5%. Pozostałe media zmniejszyły swój udział w mediamiksie. Dużo straciła telewizja, której udział spadł o 1,7 pkt proc. z 46,2% do 44,5%.

Udział klas mediów w rynku reklamowym
Wykres 6. Udział klas mediów w rynku reklamowym, 2019 vs 2018

 

Iwona Jaśkiewicz-KunderaKomentarz Iwony Jaśkiewicz-Kundery, Chief Investment Officer Publicis Groupe:

Wartość rynku reklamy w Polsce wzrosła w 2019 r. o 309 mln zł, czyli o 3,2%. Początek roku był słaby, jednak mocne kwartały trzeci i czwarty pozwoliły zamknąć rok na wyraźnym plusie. Korzystna sytuacja na rynku reklamy to efekt niezmiennie utrzymującej się od kilku lat dobrej kondycji polskiej gospodarki. Wysoka dynamika płac, rekordowo niskie bezrobocie oraz programy socjalne sprzyjały konsumpcji prywatnej, która odpowiada za ponad połowę wzrostu obserwowanego w gospodarce narodowej.

Pod kątem dynamiki w 2019 r. najmocniej wzrosły wydatki reklamowe na internet i kino. Wartość budżetów alokowanych w sieci wzrosła o 325 mln (+10,1%), zaś w kinie o 11,3 mln zł (+7,5%). Dzięki świetnej drugiej połowie roku, także radio i reklama zewnętrzna po dwunastu miesiącach zarobiły na reklamie więcej niż w 2018 r. Ciągle największe medium w Polsce – telewizja – zanotowała spadek o 0,6%. Dużym problemem telewizji w 2019 r. był spadek czasu oglądania. W całym roku średni ATV spadł o 3% i wyniósł 3 godz. 15 min (16-49). Rozpartując tylko cztery główne anteny, spadek liczby EqGRP (16-49) wyniósł ponad 9%.

Za wzrost na rynku reklamy w 2019 r. odpowiedzialne były przede wszystkim sektory tj: motoryzacja, czas wolny oraz kampanie społeczne klasyfikowane jako pozostałe. Wyraźny spadek natomiast odnotowaliśmy w przypadku telekomunikacji oraz produktów do użytku domowego. Lider wydatków – czyli handel – był na wyraźnym plusie (+3,4%), dzięki silnym kampaniom internetowym.

Wzrost produktu krajowego brutto spowolnił w czwartym kwartale i wyniósł 3,2%. W bieżącym roku polska gospodarka mocno wyhamuje. Według prognozy NBP dynamika PKB spadnie z 4,1% w 2019 r. do 3,2% w 2020 r. Wydaje się, że osłabienie koniunkury w Polsce może być jeszcze mocniejsze ze względu na rozprzestrzenianie się na całym świecie koronawirusa. Jeżeli strefę euro oraz USA dotknie recesja, to w Polsce wzrost gospodarczy może spowolnić nawet do poziomu 2%. Najgorsze wyniki od wielu lat osiąga branża transportu pasażerskiego oraz towarowego. Ze względu na zamknięte fabryki w Chinach zakłócony został łańcuch dostaw do Europy. Spadki sprzedaży produktów będą wynikać więc nie ze spadku popytu, ale ze względu na niewystarczającą podaż. To może skutkować przekładaniem bądź anulacją kampanii reklamowych. Wiemy, że rynek reklamowy jest silnie skorelowany z kondycją gospodarczą, stąd w tej chwili możemy przyjąć dwa scenariusze: jeżeli PKB będzie wynosić powyżej 3% to rynek reklamowy powinien wzrosnąć o 2,1%, natomiast w sytuacji kiedy PKB będzie na poziomie 1,6% (jak prognozuje MBank) to rynek może znaleźć się na tzw. czerwonym zerze. Obecnia sytuacja z koronawirusem jest wyjątkowa. Nikt w tej chwili nie jest w stanie przewidzieć jakie dokładnie skutki wywoła w gospodarce, a co za tym idzie w reklamie. Miejmy nadzieję, że sytuacja szybko powróci do normalności.


Źródło: informacja prasowa Publicis Groupe

Brief.pl - jedno z najważniejszych polskich mediów z obszaru marketingu, biznesu i nowych technologii. Wydawca Brief.pl, organizator Rankingu 50 Kreatywnych Ludzi w Biznesie.

BRIEF

Rekomendacje w social mediach bardziej skuteczne niż reklamy telewizyjne

Konsumenci coraz częściej są skłonni wydawać pieniądze na transmisję wideo online. Jak pokazuje badanie Deloitte „Digital Democracy Survey”, prawie połowa (49 proc.) konsumentów w Stanach Zjednoczonych subskrybuje płatne usługi transmisji strumieniowej. Co trzeci przedstawiciel pokolenia Z i Y (milenialsi) przyznaje, że serwisy społecznościowe są dla nich głównym źródłem informacji, a 70 proc. milenialsów używa ich do komunikacji z markami. Wraz z nowymi formatami, rozwijają się nowe sposoby konsumpcji treści. Jednym z nich jest binge-watching, czyli oglądanie serialu lub programu po kilka odcinków z rzędu lub cały sezon na raz. Prawie trzy czwarte (73 proc.) badanych zadeklarowało, że ogląda treści wideo w ten sposób.

Jak pokazuje badanie Deloitte, 40 proc. milenialsów (dzisiejsi 20- oraz 30- latkowie) oraz pokolenia Z (urodzeni po 2000 roku) regularnie ogląda seriale oraz programy telewizyjny „seryjnie”. W praktyce oznacza to, że oglądają oni średnio sześć odcinków (około 5 godzin) jednorazowo. Ponieważ binge-watching staje się coraz popularniejsze, reklamodawcy i marketerzy stają przed wyzwaniem, jak dotrzeć do swoich odbiorców, wykorzystując ten trend. – Jednym z wielu rozwiązań jest bardziej strategiczne lokowanie produktów w treściach, które są oglądane „seryjnie”, a które często są pozbawione reklam. Innym jest wypuszczenie pełnometrażowych filmów jako mini-seriali, aby uczynić je bardziej atrakcyjnymi – mówi Krzysztof Przybysławski, Digital Media Director z Deloitte Digital. – Oczywiście, pozostaje również rozwijanie nowych platform, które umożliwią zarabianie na fenomenie zjawiska binge-watching – dodaje.

Mainstreamowe social media?

Co wpływa na podejmowanie decyzji zakupowych konsumentów dotyczących różnego rodzaju dóbr i usług? Według badania Deloitte, dla pokoleń Z i Y kluczowe znaczenie mają rekomendacje w portalach społecznościowych. Tym samym ich wpływ jest dużo większy niż reklam telewizyjnych. 27 proc. przedstawicieli pokolenia Z przyznaje, że polecenie online przez osobę z kręgu jej znajomych w social mediach, w wysokim stopniu pomaga podjąć im decyzje o kupnie danego produktu lub usługi. Dla porównania, w przypadku reklam telewizyjnych, takiego zdania jest jedynie 18 proc. ankietowanych.

W przypadku telewizyjnych spotów reklamowych, dodatkowym wyzwaniem jest sam sposób ich oglądania. Mianowicie, blisko 99 proc. ankietowanych z pokolenia Z oraz milenialsów przyznaje, że w trakcie oglądania telewizji wykonuje inne czynności. Jak pokazuje badanie Deloitte, patrząc w ekran, średnio zajmujemy się czterema innymi rzeczami. – Gdy firmy decydują się na tę formę reklamy, muszą mieć świadomość, że wskaźniki oglądalności to nie wszystko. Włączony telewizor nie gwarantuje uwagi widza. Planując kampanię reklamową, marki muszą uwzględnić siłę rekomendacji w social mediach – mówi Michał Owczarek, Creative+Strategy Director w Deloitte Digital.

Portale społecznościowe jako źródło informacji

Jak wynika z badania Deloitte, 84 proc. konsumentów w Stanach Zjednoczonych korzysta z portali społecznościowych (ponad 90 proc. z pokolenia Z oraz milenialsów). Wykorzystują oni social media do odkrywania nowych programów – pokolenie Z i milenialsi wskazują, że portale społecznościowe są do tego bardziej skutecznym narzędziem niż reklamy telewizyjne. Co więcej, co trzeci z nich przyznaje, że serwisy społecznościowe traktuje jako główne źródło informacji, podczas gdy telewizję wskazało 21 proc. badanych w tej grupie wiekowej. Natomiast biorąc pod uwagę wszystkich respondentów, dla 40 proc. jest ona najpopularniejszą platformą informacyjną. Portale społecznościowe dają okazje markom do bezpośredniego komunikowania się ze swoimi klientami. Według badania Deloitte, blisko połowa (45 proc.) konsumentów w USA deklaruje, że czuje się bardziej związana z firmą i brandem, jeżeli angażuje się w sieci społecznościowe. 70 proc. milenialsów porozumiewa się z korporacjami za pomocą mediów społecznościowych. Prawie trzy czwarte z nich uważa, że jest to bardziej efektywny sposób niż rozmowa telefoniczna. – Pokolenie wychowane w świecie nowych technologii świetnie wykorzystuje je, aby osiągnąć swoje cele. Media społecznościowe przynoszą korzyści obu stronom – zarówno markom, jak i odbiorcom. Natomiast nieodpowiednio stosowane mogą zrodzić wiele pytań i wątpliwości. Gdy firmy nie odpowiadają na potrzeby klienta, ten ma narzędzie, by podzielić się swoim niezadowoleniem z potencjalnymi konsumentami. Dlatego w świecie nowych mediów, dbanie o satysfakcję swoich odbiorców musi być priorytetem dla firm – mówi Olgierd Cygan, Deloitte Digital CE leader.

Reklama online? Tak, ale nie każda

Obecnie trudno wyobrazić sobie, aby firma nie była dostępna ze swoim przekazem w Internecie. Jednak mimo popularności social mediów i potencjale reklamowym, który oferują, dotarcie do odbiorców może być wyzwaniem. Szczególnie że prawie połowa (45 proc.) milenialsów używa oprogramowania blokującego reklamy, a 85 proc. tej grupy twierdzi, że robi to, aby poprawić szybkość i wydajność korzystania z Internetu. Około 40 proc. z nich blokuje reklamy również na swoich smartfonach. Jak zatem stworzyć opłacalny komunikat reklamowy w Internecie? Ponad połowa konsumentów chciałaby otrzymać reklamę w oparciu o lokalizację. Co więcej, 46 proc. deklaruje, że zwraca większą uwagę na reklamę, którą mogą pominąć w stosunku do tej, której nie można pominąć. – Internet nie różni się w tej dziedzinie od innych środków przekazu – odbiorcy nie chcą nachalnej i nieprzemyślanej reklamy. Natomiast w stosunku do mediów tradycyjnych daje dodatkowe możliwości, takie jak chociażby geolokalizacja – podsumowuje Michał Owczarek.

Tajemnice angażującego wideo online i ich możliwości wykorzystania w reklamie, podczas Filmteractive Festival 2017. Deloitte Digital jest partnerem strategicznym wydarzenia. Więcej o festiwalu na stronie www.filmteractive.eu

Badanie Deloitte zostało przeprowadzone w 2016 r. na reprezentatywnej grupie 2 131 amerykańskich konsumentów.

Brief.pl - jedno z najważniejszych polskich mediów z obszaru marketingu, biznesu i nowych technologii. Wydawca Brief.pl, organizator Rankingu 50 Kreatywnych Ludzi w Biznesie.

BRIEF