Pracodawca a ubezpieczenie społeczne

pracodawca ubezpieczenie społeczne składki ZUS

Pracodawca ponosi odpowiedzialność karną za zaniechanie obowiązku zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia społecznego, za podanie niepełnych lub nieprawdziwych danych oraz za naruszenie przepisów BHP, a także gdy nie zawiadomi w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządzi lub nie przedstawi wymaganej przepisami dokumentacji powypadkowej.

Zgłoszenie od ubezpieczenia

Pracodawca ponosi również odpowiedzialność karną za niezgłoszenie pracownika do ubezpieczenia społecznego i co za tym idzie nieodprowadzanie za tego pracownika składek na ZUS. Przepisy kodeksu karnego sankcjonują niezgłoszenie wymaganych danych albo zgłoszenie danych nieprawdziwych nawet, gdy odbywa się to za zgodą pracownika, którego te dane dotyczą. Podstawą prawną jest art. 219 Kodeksu karnego; a sam czyn może być popełniony tak z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.

Zgodnie z art. 219 Kodeksu karnego:

Art. 219. (Niezgłoszenie osoby wykonującej pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego)
Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W takim przypadku, obok pracownika, pokrzywdzonym jest również Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego

Zgodnie z art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych podlega każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, zgłoszenia dokonuje płatnik składek. Naruszeniem przepisów o ubezpieczeniach społecznych i jednocześnie wyczerpaniem znamion przepisów prawa karnego będzie umyślne niezgłoszenie do ubezpieczenia danych osób zatrudnianych albo zgłoszenie danych nieprawdziwych. Chodzi o dane, które mają wpływ na ustalenie prawa do świadczeń i ich wysokość, które są zamieszczane w zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych oraz w imiennych raportach miesięcznych.

Sprawdź także: Odpowiedzialność karna pracodawcy 

Odpowiedzialność karną poniesie nie tylko płatnik składek, ale także każda inna osoba zobowiązana do sporządzenia i przekazania danych, np. członek komisji powypadkowej ustalającej okoliczności wypadku przy pracy czy lekarz wystawiający zwolnienie z powodu niezdolności do pracy.

Zgłoszeniu do ubezpieczenia społecznego podlegają pracownicy, a także osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. Oznacza to, że na podstawie art. 219 Kodeksu karnego ochronie podlegają prawa osób wykonujących pracę zarobkową.

Zgodnie z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają pracownicy, a także m.in. osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia.

Znamiona czynu

Należy podkreślić, że jeżeli dojdzie do naruszenia przepisów poprzez niezgłoszenie w ogóle danych albo zgłoszenie danych nieprawdziwych, a dodatkowo naruszenia te będą dokonywane w sposób złośliwy lub uporczywy, zostaną również wypełnione znamiona art. 218 § 1 kk. W takiej sytuacji, kwalifikacją prawną czynu będzie art. 219 i art. 218 § 1 kk.

Klasycznym przykładem takiego zbiegu przepisów jest sytuacja, w której pracodawca uporczywie niewłaściwie ewidencjonuje czas pracy, to znaczy zaniża go poprzez nieprawdziwe dane dotyczące nadgodzin wypracowanych przez pracowników w celu ukrycia przekroczenia ustawowych norm czasu pracy. Pracownicy przychodzą do pracy w dni wolne, regularnie zostają dłużej w pracy, także do późnych godzin wieczornych. Pracodawca jednak nie ewidencjonuje należycie tych nadgodzin i w oficjalnej dokumentacji czasu pracy widnieją tylko godziny ustalone w umowie o pracę. Dokumentacja pracownicza zostaje zatem sfałszowana, a u pracodawcy funkcjonują podwójne grafiki: jeden – oficjalny – na pokaz w razie kontroli albo do przedstawienia w Sądzie, a drugi prawdziwy. Grafik odzwierciedlający rzeczywiste godziny pracy pozostaje do dyspozycji tylko przełożonego, którym zazwyczaj jest mobber, a grafik służy jako element zastraszania niegrzecznych pracowników i pozbawiania ich tego, co im się słusznie należy. W razie problemów grafik ten zostaje zniszczony lub nagle „okazuje się”, że zaginął.

Jeżeli należne pracownikowi wynagrodzenie zostaje zaniżone, ma to również wpływ na wysokość podstawy obliczenia składki ubezpieczeniowej i na samą wysokość tej składki, co bezpośrednio przekłada się na wysokość należnych świadczeń. W takim przypadku prawidłową kwalifikacją prawną czynu będzie art. 218 § 1 i art. 219 w zw. z art. 11 § 2 Kodeksu karnego.

Wykroczenie

Zgodnie z art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, karze grzywny podlega ten, kto jako płatnik składek albo osoba zobowiązana do działania w imieniu płatnika:

  • nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie,
  • nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
  • udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
  • nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
  • nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
  • nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
  • nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2.

Kara może nie jest wygórowana – grzywna do 5000 złotych, ale jest to już wykroczenie i postępowanie toczy się w Wydziale Karnym Sądu.

Kwalifikacja prawna zależy od tego, jakie znamiona czynu zostały wypełnione. Przestępstwo z art. 219 Kodeksu karnego można popełnić wyłącznie umyślnie, zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym, natomiast przestępstwa z art. 218 § 1 Kodeksu karnego nie można popełnić w zamiarze ewentualnym ponieważ znamiona, jakie muszą zostać wypełnione to złośliwość i uporczywość. Wykroczenie z art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Przeczytaj również: Wypowiedzenie – pracownik idzie do sądu 

Stan faktyczny

W jednym ze stanów faktycznych, sprawca prowadzący działalność gospodarczą zatrudniał w swojej firmie pracowników na umowę zlecenie i nie odprowadzał należnych składek na ubezpieczenie społeczne. Sprawa wydała się po tym, jak jedna z pracownic doznała krwotoku do pnia mózgu, a szef firmy – zamiast wezwać pogotowie – postanowił przetransportować osobiście pracownicę w stanie bezpośredniego zagrożenia życia z pokoju, w którym się znajdowała do samochodu, którym następnie przewiózł ją do innej miejscowości. Sąd uznał, że pracodawca nie udzielił pomocy swojej pracownicy, która ze względu na występujący u niej krwotok do pnia mózgu w położeniu grożącym bezpośrednim narażeniem na niebezpieczeństwo życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, mógł jej tej pomocy udzielić, bez narażenia siebie i innych osób na niebezpieczeństwo, jednak nie zapewnił jej niezwłocznie pomocy medycznej instytucji lub osób do tego powołanych, a nadto umieszczając kobietę własnoręcznie w samochodzie i przewożąc – jeszcze bardziej pogorszył sprawę. Sąd uznał, że oskarżony przedsiębiorca dopuścił się zarzucanych mu czynów z art. 219 kk (nieodprowadzanie składek na ubezpieczeni społeczne), art. 162 § 1 kk (nieudzielenie pomocy) i art. 160 kk (narażenie człowieka na niebezpieczeństwo) w zw. z art. 11 § 2 kk (zbieg przepisów ustawy) uznając jednocześnie, że wina oskarżonego i stopień społecznej szkodliwości czynów są znaczne.

Warto pamiętać

Trudna sytuacja finansowa nie jest żadnym usprawiedliwieniem dla pracodawcy, który zaniechał obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Zgodnie z orzecznictwem, trudna sytuacja finansowa pracodawcy nie uzasadnia i nie usprawiedliwia działań niezgodnych z obowiązującym prawem.

Jeżeli pracodawca składki pobierał, ale ich nie odprowadzał, to odpowiada również za przywłaszczenie sobie powierzonej mu rzeczy ruchomej na podstawie art. 284 § 2 Kodeksu karnego i podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Radca prawny; przygotowuje sie do pracy doktorskiej za zakresu mobbingu. Praktyk i specjalista w zakresie przeciwdziałania mobbingowi, którego sama doświadczyła. Prowadzi szkolenia i wdraża skuteczną politykę antymobbingową u pracodawców. Udziela również wsparcia merytorycznego i psychicznego zarówno pracownikom, jak i pracodawcom oskarżanym o mobbing. Prowadzi kampanię uświadamiającą i popularyzujacą politykę antymobbingową. Skuteczna w działaniu. Wygrała wszystkie postępownia przeciwko swoim prześladowcom. Specjalnie dla czytelników Briefu dzieli się swoim doświadczeniem zawodowym i praktyczną wiedzą na ten temat.

Joanna Koczaj-Dyrda