Kto ponosi odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków BHP?

Kto podlega ochronie?

Ochroną objęci są wszyscy pracownicy bez żadnych wyjątków, to znaczy nie tylko ci, którzy obsługują niebezpieczne czy skomplikowane urządzenia, ale także ci, którzy pracują w biurze administracyjnym czy na portierni, a nawet dyrektor reprezentujący pracodawcę.

Ochronie podlegają również pracownicy, którzy są zatrudnieni w innym zakładzie pracy, ale w związku z wykonywaną pracą są oddelegowani do wykonywania czynności służbowych w innym miejscu.

Jak brzmi przepis?

Ustawodawca wprowadził sankcję za zaniechanie ochrony tych wartości w oddzielnym przepisie prawdopodobnie dlatego, że są to najczęściej naruszane prawa pracownicze, których konsekwencje mogą być tak dalekosiężne.

Kto ponosi odpowiedzialność

Zgodnie z treścią przepisu, odpowiedzialność ponosi ten, na kim ciąży obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, czyli pracodawca, którego reprezentuje kierownik zakładu pracy, a także każda inna osoba kierująca pracownikami oraz osoby pełniące funkcje nadzorcze i kontrolne w zakresie BHP nawet wtedy, gdy funkcjonują poza strukturą organizacyjną danego pracodawcy.

Obowiązki osób pełniących funkcje kierownicze w zakładzie pracy zostały określone – jeśli chodzi o przepisy BHP – w art. 212 Kodeksu pracy w następujący sposób:

Skutek zaniechania

Jeżeli pracodawca nie dopełnia obowiązku w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, może ponieść odpowiedzialność za działanie lub za zaniechania; w obu przypadkach skutkiem jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutków dla zdrowia pracownika, mających postać obrażeń ciała określonych w art. 156 Kodeksu karnego w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to jest:

• Pozbawienia pracownika wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia;
• Innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.

Zgodnie z orzecznictwem, w przypadku tego przepisu, chorobą długotrwałą jest choroba trwająca co najmniej 6 miesięcy.

Znamiona przestępstwa

Do przestępstwa dochodzi tylko wtedy, gdy wskutek zaniechania obowiązków wynikających z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy rzeczywiście doszło do narażenia pracownika na utratę życia lub doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli do takiego narażenia nie doszło, naruszenie tych obowiązków kwalifikowane jest jako wykroczenie pracodawcy przeciwko prawom pracownika w zakresie BHP, określonym w art. 283 Kodeksu pracy.

W przypadku, gdy pracodawca w sposób złośliwy i uporczywy narusza prawo pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy narażając w ten sposób pracownika na niebezpieczeństwo utraty zdrowia i życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu należy przyjąć kwalifikację prawną z art. 218 i art. 220 Kodeksu karnego.

Ustawodawca uznał zatem, że społecznie szkodliwe jest nie tylko narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ale także długotrwałość, nieustępliwość i złośliwość działania sprawcy.

Jeżeli działanie to nie będzie złośliwe i uporczywe, ale pracownik zostanie faktycznie narażony na niebezpieczeństwo, kwalifikacją prawną będzie art. 220 § 1 Kodeksu karnego.

Orzecznictwo

1. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 k.p. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp.

2. Podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. jest jedynie osoba odpowiedzialna za przestrzeganie bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc może być nim nie tylko kierownik zakładu pracy, ale również każda inna osoba kierująca pracownikami (art. 212 k.p.), a nawet osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nawet jeżeli nie pozostają w strukturze organizacyjnej zakładu pracy. Istotne przy tym jest, że każda z odpowiedzialnych osób odpowiada za własne zachowania, niezależnie od odpowiedzialności innych osób, gdyż „prawu karnemu obca jest konstrukcja ponoszenia odpowiedzialności za kogoś”.

3. Dla objęcia kierownika, majstra, brygadzisty czy innej osoby kierującej pracownikami obowiązkami w sferze bhp, w rozumieniu art. 212 k.p., nie jest konieczna żadna wyjątkowa forma, w szczególności obowiązki te nie muszą stanowić treści umowy o pracę lub innego źródła stosunku pracy, na podstawie którego osoba kierująca pracownikami jest zatrudniona, nie muszą także być włączone do zakresu czynności. Sam fakt pełnienia wobec pracowników funkcji kierowniczych czyni te osoby, jako osoby kierujące pracownikami, podmiotami obowiązków wymienionych w art. 212 k.p. Stąd też pracownik, któremu powierzono kierowanie pracą innych, z samej istoty sprawowanej funkcji jest zobowiązany do stałego czuwania nad tym, aby praca podległych mu pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp.

4. Dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia stanowi wykroczenie, zagrożone karą grzywny od 1.000,00 do 30.000,00 zł (art. 283 § 1 k.p.). Wynika to stąd, że wymóg posiadania aktualnych badań lekarskich przez pracownika obciąża pracodawcę, który zgodnie z art. 229 § 4 k.p. nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. To on jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś w przypadku nieprzestrzegania przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca, a nie pracownik podlega karze (art. 283 § 1 k.p.).

5. Niedopełnienie obowiązków wynikających z odpowiedzialności za bhp może spełniać znamiona określone w art. 220 Kodeksu karnego, ale przestępstwem jest tylko wtedy, gdy pociągnęło za sobą skutek w przepisie tym opisany. Skutkiem tym jest natomiast niebezpieczeństwo, które grozi pracownikowi i jest niebezpieczeństwem bezpośrednim oraz obejmuje następstwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przy czym, wymagane jest oczywiście stwierdzenie związku przyczynowego pomiędzy niedopełnieniem obowiązku wynikającego z odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów BHP, a opisanym przed chwilą skutkiem.

6. Podkreślić przy tym jednak należy, iż pytamy o związek przyczynowy między niedopełnieniem obowiązku a stanem zagrożenia, a nie między niedopełnieniem obowiązku a dalszymi skutkami zagrożenia, gdyż tu zagadnienie mocno się komplikuje ze względu na możliwą wielość osób przyczyniających się zwłaszcza do skutku materialnego. Nader często wśród tych osób znajduje się i sam pracownik, który wskutek niezachowania należytej ostrożności (a niekiedy i rażącej nieostrożności) ulega wypadkowi przy pracy. Przy badaniu bowiem podstaw odpowiedzialności za przestępstwo z art. 220 Kodeksu karnego nierzadko spotkać się można z sytuacją, kiedy na stan zagrożenia składają się uchybienia pracodawcy, dyrektora do spraw produkcji, kierownika działu, mistrza zmiany, brygadzisty. Zdarza się, że wszyscy oni jakiegoś obowiązku nie dopełnili, ale na skutek w postaci wypadku przy pracy złożyła się dodatkowo nieostrożność pracownika. Wówczas chyba jedynym możliwym rozwiązaniem będzie myślowe „wypreparowanie” zachowania się każdego z nich i rozstrzygnięcie, czy to zachowanie miało taki ciężar gatunkowy, że samo przez się powodowało narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (a nie wypadku przy pracy, bo o nim w art. 220 k.k. jeszcze mowy nie ma). Jeżeli tak, to istnieje związek przyczynowy między niedopełnieniem obowiązku, a stanem zagrożenia i można przejść do badania dalszych przesłanek odpowiedzialności karnej, jeżeli nie, to wobec braku związku przyczynowego nie ma odpowiedzialności karnej.