Kiedy niewinne pożyczanie staje się chorobą?
Uzależnienia mogą przybierać różne formy. Mogą być ucieczką od szarej codzienności, przez którą zatraca się świadomość własnej sytuacji. Aktualnie oferta firm pożyczkowych jest coraz bogatsza i bardziej przystępna. Nic więc dziwnego, że wg. Krajowego Rejestru długów aż 75 proc. Polaków ma za sobą wzięcie przynajmniej jednej pożyczki lub kredytu. W tym aż 20 proc. Polaków jest zadłużona w sklepie, gdzie nabyli dobra na raty, natomiast aż 60 proc. pozyskało w ten sposób samą gotówkę. Dla 42 proc. zaciągnięcie zobowiązania jest czymś normalnym pod warunkiem, że decyzja o tym została podjęta świadomie. Lecz co w sytuacji, gdy za jednym kredytem idzie kolejny lub gdy nie mamy możliwości jego spłacenia? Coraz częściej spotykamy się z terminem uzależnienia od pożyczek. Okazuje się, że w erze konsumpcjonizmu i coraz łatwiejszego sposobu pozyskiwania gotówki można się łatwo zagubić. Kiedy zaczyna się uzależnienie i co robić, gdy je u siebie rozpoznamy?
Pokolenie Z
Pożyczki nie dotyczą tylko ludzi w średnim wieku. Ostatnie badanie Providenta ,,POKOLENIE Z w finansach i na rynku pracy’’ pokazuje, że osoby urodzone w czasach kapitalizmu kładą duży nacisk na zaspokajanie przyjemności. Przedstawiciele młodszych pokoleń są otwarte na zaciąganie zadłużeń, aż 10 proc. badanych z pokolenia Z, czyli osób urodzonych po roku 2000 deklaruje, że gdy brakuje im kilkuset złotych na rozrywki lub przyjemności bierze pożyczkę, kredyt lub korzysta z zakupu na raty. W starszych generacjach takich osób jest więcej. Generacja Y, czyli osoby urodzone w latach 80 i 90 wykazuje taką tendencję aż w 14 proc., pokolenie X, czyli tych, którzy urodzili się w drugiej połowie XX w. w 16 proc. Badanie pokazuje również, że to właśnie pokolenie Z ma największy problem ze spłatą zaciągniętego zobowiązania finansowego. Według danych Krajowego Rejestru Długów wśród grupy wiekowej 18-25 wzrosło aż 15-krotnie między 2013 a 2019 rokiem. Jako powody eksperci Providenta wskazują braki wiedzy ekonomicznej pokolenia Z zauważając duże ryzyko podejmowania negatywnych decyzji finansowych w przyszłości.
Pożyczanie a uzależnienie
Należy podkreślić, że pożyczanie samo w sobie nie jest chorobą. Każdy z nas może znaleźć się w sytuacji, gdy będzie tego typu pomocy potrzebował. Przyczyną mogą być wypadki losowe lub pilna potrzeba zakupu. Problem pojawia się w momencie, gdy to jest tzw. spirala zadłużenia, nieustannie przeglądamy oferty pozabankowe czy odczuwamy przyjemność z powodu podpisania kolejnej umowy pożyczkowej. Osoby chore często potrafią doskonale usprawiedliwiać swoje postępowanie i impulsywne zadłużanie się na dobra, które nie są nam niezbędne do życia. Co więcej, jeśli nie mamy świadomości, ile należności musimy spłacić, a sam fakt musimy ukrywać przed bliskimi i czujemy, że tracimy kontrolę nad życiem, koncentrując się na myśleniu o kolejnej pożyczce. Musimy udać się wtedy do specjalisty.
Przeciwdziałanie
Firmy pożyczkowe oraz banki dokładają zwykle wszelkich starań, by jak najlepiej sprawdzić potencjalnego pożyczkobiorcę. Solidne firmy korzystają z baz takich jak BIK, BIK, KRD czy ERIF, które zawierają informacje m.in. o historii pożyczkowej konkretnych osób. Jednak rynek składa się również z pożyczkodawców, którzy nie przykładają do tego takiej wagi i metodą prób i błędów osoba uzależniona, która wpadła już w spiralę długów, może znaleźć pożyczkobiorcę niekorzystającego z tego typu informacji. Dlatego tak ważne jest, by edukować ludzi o tym, jak pożyczać bezpiecznie. Wiele firm obrało takie działanie za swoją misję tak, by ich klienci w taką spiralę długów nie popadli. Rozważny klient przed zaciągnięciem zobowiązania sprawdzi dostępne opcje na przykład w porównywarce internetowej, dzięki czemu znajdzie odpowiednią ofertę. Osoby uzależnione w pewnym momencie przestają zwracać na to uwagę i skupiają się wyłącznie na osiągnięciu celu, przez co często podejmują niekorzystne dla siebie decyzje.
Świadoma konsumpcja
Żyjemy w czasach, w których na każdym kroku spotykamy reklamy i promocje różnych produktów. Są one promowane nie tylko na billoardach i w telewizji, weszły również do naszych social mediów, gdzie influencerki z uśmiechem polecają kolejne produkty o zawyżonej wartości. Osoby, których życie wydaje nam się atrakcyjne, i z tego powodu zaczynamy je obserwować. Te pokazują kolejne ,,cudowne’’ rozwiązania, za którymi chcemy podążać, by być takimi jak nasze idolki. Oczywiście nie ma nic złego w zakupie kremu z instagrama, natomiast taki styl życia uzależnia. Jeśli zagubimy się w tym konsumpcjonistycznym pędzie, możemy łatwo paść jego ofiarą. Dlatego tak ważne jest, by kontrolować swoje wydatki i stać się świadomym konsumentem. Prawidłowy sposób zarządzania wydatkami polega nie tylko na oszczędzaniu, ale też na dokonywaniu racjonalnych decyzji.
Terapia
Osoby dotknięte uzależnieniem od pożyczek często nie widzą innego wyjścia z tej sytuacji niż zaciągnięcie kolejnych zobowiązań, zobowiązań konsolidacyjnych lub gry hazardową z nadzieją wygranej (w przypadku osób zadłużających się na rzecz hazardu). Pętla zadłużenia ciągle się zaciska, jednak problemy, z którymi te osoby zgłaszają się po pomoc, są już w bardzo zaawansowanym etapie. Zwykle mają już na głowie komornika, sprawy w sądzie oraz przejawiają objawy chorób powstałych w wyniku stresu. Najczęściej towarzyszą im bliscy, którzy szukają rozwiązania i starają się pomóc takim osobom wyjść ze złej sytuacji finansowej. To rodzina jest zwykle pierwszą grupą, która zauważa problem i odczuwa skutki nieodpowiedzialnego zachowania jej członka. Jakie kroki może podjąć?
Zastrzeżenie dowodu i ubezwłasnowolnienie
Często osoby, które chcą pomóc choremu, starają się o zablokowanie możliwości zaciągania przez niego kolejnych pożyczek. Mogą wtedy starać się zastrzec dowód na stronie BIK. Taki dokument będzie wyłączony z obiegu w systemie Związku Banków Polskich. Informacja o wyłączeniu z obiegu dotrze do banków, firm pożyczkowych korzystających z BIK, operatorów telefonii komórkowej, poczty. Nie jest to jednak proste, ponieważ należy w tym celu założyć konto na platformie BIK, po czym zweryfikować tożsamość. Dlatego najlepiej, by to osoba, której dotyczy uzależnienie, sama zastrzegła dokument. Może to niestety utrudnić codzienne życie i nie zabezpieczy przed pożyczkami w firmach niekorzystających z baz. Innym wyjściem jest ubezwłasnowolnienie, czyli odebranie danej osobie praw, które nabyła wraz z ukończeniem 18 roku życia. Jest to jednak żmudny proces i istnieje ryzyko niepowodzenia. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć małżonek, krewny w linii prostej lub rodzeństwo. Sprawę rozpatruje sąd okręgowy odpowiedni do miejsca zameldowania tej osoby. Pełnoletnie osoby mogą zostać ubezwłasnowolnione lub częściowo ubezwłasnowolniona z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, uzależnienia od alkoholu, narkotyków itp. Do złożenia takiego wniosku niezbędne są silne przesłanki, ponieważ jeśli zostanie on w ocenie sądu złożony lekkomyślnie lub w złej wierze może ukarać wnioskodawcę do 1000 pln. grzywny.
Odpowiedzialność za wdrażanie w takiej wiedzy leży zarówno w rodzicach, szkołach,jak i instytucjach finansowych. Długofalowa nie dyspozycyjność finansowa i jej skutki mogą być najbardziej problematyczne. Samo wpisanie do baz typu BIK może znacznie utrudnić życie w przyszłości, natomiast sprowokowanie takich działań jak ubezwłasnowolnienie czy zastrzeżenie dowodu może być przeszkodą nie tylko, gdy chcemy zaciągnąć pożyczkę, ale również w wielu codziennych sytuacjach gdzie potrzebujemy dowodu osobistego. Przełamanie konwencji tabu w przypadku rozmów o finansach może nie sprawi, że unikniemy ryzyka spirali zadłużenia w ogóle, ale na pewno je zmniejszy. Dlatego od lat wkładamy dużo pracy w uświadamianie konsumentów. – komentuje Marcin Sikora CSO w Grupie Loando.
Upadłość konsumencka
Kolejnym rozwiązaniem może być ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Po uzyskaniu pozytywnej opinii sądu egzekucje komornicze zostają wstrzymane, a odsetki od zadłużeń przestają być naliczane. Po uprawomocnieniu wyroku sądu możemy liczyć nawet na całkowite umorzenie reszty należności do spłacenia, otrzymując szansę na rozpoczęcie nowego życia bez zadłużeń. Skutki najbardziej odczują osoby, które zmagały się z uciążliwymi telefonami od komornika bądź zostały w stosunku do nich zastosowane egzekucje komornicze. Jednak uzyskanie pozytywnej opinii sądu nie jest proste. Przeciwwskazaniem może być tu umyślne doprowadzenie do danej sytuacji, czyli zaciąganie pożyczek bez realnej możliwości ich spłacenia lub wyzbywanie się majątku, by uniknąć utraty cennych rzeczy w drodze egzekucji komorniczej. Wniosek ma potencjał do pozytywnego rozpatrzenia w sytuacjach, gdy spirala wynikła np. z przyczyn niezależnych od dłużnika takich jak strata pracy, nagła, przewlekła choroba.
Edukacja
Przyczyną problemów z finansami jest to, że w naszych domach zbyt mało rozmawia się o pieniądzach. Są one tematem tabu i zbyt rzadko podejmujemy tę tematykę między sobą, ponadto nie rozmawiamy o tym przy dzieciach, co jest dużym błędem, ponieważ nie uczymy ich odpowiedniego dysponowania swoimi zasobami. Ponadto szkoły niekoniecznie przykładają się do tego, by przyszły obywatel wiedział, w jaki sposób lokować swoje pieniądze. To bardzo duży błąd, ponieważ dobre podstawy wiedzy ekonomicznej i umiejętności zarządzania swoimi finansami wyniesione z domu i szkoły z pewnością sprawią, że społeczeństwo zacznie zwracać uwagę na finanse, w wyniku czego mniej osób spotka problem spirali zadłużeń. Edukować powinny również banki i firmy pożyczkowe, które szkoliłyby wówczas swoich przyszłych klientów. Warto zwracać uwagę na fakt, że w przypadku, gdy musimy zaciągnąć zadłużenie, należy dokładnie sprawdzić produkty finansowe dostępne na rynku. Takimi są na przykład porównywarki pożyczkowe takie jak loando.pl.
Jeśli wdrożymy ludziom podstawy wiedzy ekonomicznej już w najmłodszych latach, istnieje realna szansa na obniżenie ryzyka występowania tak przykrych sytuacji jak popadnięcie w długi. Dobre praktyki finansowe i nauka dysponowania pieniędzmi rozpoczynając już od kieszonkowego, spowoduje, że będzie więcej świadomych konsumentów w przyszłości. Należy uświadamiać ludzi, jak ważne jest zapoznanie się z rynkiem przed korzystaniem z jego zasobów. Klient, który wybierze atrakcyjniejszą ofertę, mniej odczuje sam proces spłaty zobowiązania. Dlatego powstają takie firmy jak nasza porównywarka produktów finansowych. – komentuje Krzysztof Przybysz CEO w Grupie Loando.
Niestety uzależnienie od pożyczek, jak każde inne uzależnienie ma duży potencjał destrukcyjny. Ważne, by reagować już na pierwsze symptomy, zamiast czekać, aż sytuacja zmieni się w spiralę zadłużeń, a ilość zobowiązań będzie wyjątkowo przytłaczająca. W przypadku, kiedy niestety już wpadliśmy w spiralę zadłużenia, należy niezwłocznie udać się do specjalisty, który pomoże nam uporać się z psychicznymi aspektami uzależnienia, oraz nie uciekać od zobowiązań, i zamiast tego zwrócić się o pomoc do odpowiednich jednostek i przeciwdziałać dalszemu rozwojowi sytuacji.
Brief.pl - jedno z najważniejszych polskich mediów z obszaru marketingu, biznesu i nowych technologii. Wydawca Brief.pl, organizator Rankingu 50 Kreatywnych Ludzi w Biznesie.